شىندىق پەن قاۋەسەت: ءزىمبىر قوسىلعان سۋ كوروناۆيرۋستان ەمدەي الا ما؟

بۇل دەرتكە قاتىستى اقيقات پەن اڭىزدىڭ اراجىگىن اجىراتىپ بەرۋ ءۇشىن قازاقپارات ءتىلشىسى ق ر پرەزيدەنتى ءىس باسقارماسى مەديتسينالىق ورتالىعى اۋرۋحاناسىنىڭ ءداستۇرلى تەراپيا دارىگەرى (رەفلەكسوتەراپيەۆت) اينۇر قۇرمەتبەكتەن سۇحبات العان ەدى.

- شىعىس مەديتسيناسىنىڭ مامانى رەتىندە COVID-19 دى قالاي سيپاتتار ەدىڭىز؟

- شىعىس مەديتسيناسىندا اۋرۋ تۇرلەرى تەراپيالىق، حيرۋرگيالىق جانە جۇقپالى اۋرۋلار دەپ بولىنەدى. شىعىس مەديتسيناسىنىڭ فيلوسوفياسى بويىنشا اۋرۋلار ىستىق، سۋىق، جەل، ىلعال نەمەسە قۇرعاقتان پايدا بولادى. COVID-19 ىستىق اۋرۋعا جاتادى، ياعني بۇل ۆيرۋس ادامنىڭ ىشىنە تۇسكەن سوڭ دەنە قىزۋى كوتەرىلەدى.

- ءۇندى ميستيگى سادحگۋرۋ COVID-19 كوروناۆيرۋسى تۋرالى «نەگىزى بۇل ۆيرۋس جانۋار اعزاسىندا ءومىر سۇرۋگە بەيىمدەلگەن. جانۋارلاردىڭ يممۋنيتەتى ادامنىڭ يممۋنيتەتىنە قاراعاندا جاقسى، سول ءۇشىن بۇلار ولاردىڭ اعزاسىندا ولمەي، ءومىر سۇرە بەرەدى. ەندى ولار قاندايدا ءبىر جولمەن ادام اعزاسىنا ءتۇستى. وعان ادامنىڭ يممۋنيتەتى شىداماي، ءولىم جاعدايلارى بولىپ جاتىر. ادامنىڭ ءولىپ قالۋى بۇل ۆيرۋسقا ءتيىمسىز، سەبەبى ءبىز ولسەك، بىرنەشە كۇننەن كەيىن ول دا ءولىپ قالادى. ءبىز ودان، ول بىزدەن شوشىنىپ ءجۇرمىز. ەندى ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ول ادام اعزاسىندا ادامدى ولتىرمەي ءومىر سۇرە بەرەتىندەي وزگەرەدى. دەمەك COVID-19 تۇبەگەيلى جويىلىپ كەتپەيدى، تەك ءبىزدىڭ اعزاعا بەيىمدەلىپ، جەڭىل تۇرگە كوشەدى. بۇل پروتسەسس اياقتالعانشا شامامەن ەكى جىلداي ۋاقىت كەتەدى» دەيدى. بۇل تۋرالى ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز قانداي؟

- قازىرگى ۋاقىتتا بۇل ۆيرۋسقا قاتىستى بولجامدار كوپ، ءبىراق ونىڭ شىندىققا جاناساتىنى دالەلدەنبەگەن. عالىمداردىڭ اۋرۋعا قارسى ۆاكتسينانى دەر كەزىندە ويلاپ تابا الماي جاتقانى دا وسىدان. ءبىر بەلگىلىسى - بۇل اۋرۋ تەڭىز ونىمدەرىنەن، تەڭىزدە ءومىر سۇرەتىن تىرشىلىك يەلەرىنەن ادامعا جۇققان. ءيا، راسىمەن، ادامنىڭ يممۋنيتەتى مىقتى بولسا، بۇل ۆيرۋس ونىڭ اعزاسىندا ەشبىر سيمپتومسىز ءومىر سۇرە بەرۋى مۇمكىن. ونداي جاعدايلار دا بار. كەيبىر ادامدا ۆيرۋس اعزاسىنا تۇسە سالىسىمەن دەنە قىزۋىنىڭ كوتەرىلۋى، باس اۋىرۋى، جوتەلۋ سياقتى بەلگىلەر بىردەن بايقالادى. دەمەك، ءار ادامنىڭ اعزاسى ءارتۇرلى بولعاندىقتان اۋرۋ بەلگىسى دە ءارتۇرلى بولادى.

- كوروناۆيرۋستان ساقتانۋ جولدارىنىڭ ءبىرى - يممۋنيتەت كوتەرۋ ەكەنى تۋرالى ايتىپ ءوتتىڭىز. وسى ورايدا شىعىس مەديتسيناسى تۇرعىسىنان قانداي كەڭەس بەرۋگە بولادى؟ يممۋنيتەت كوتەرۋ ءۇشىن قانداي شاي دەمدەپ، قانداي تاعام جەگەن پايدالى؟

- ادامنىڭ اۋرۋعا قارسى تۇراتىن قابىلەتى - يممۋنيتەت قانا. بىرىنشىدەن، ادام دەنەسى كوپ قوزعالىستا بولۋى كەرەك. قوزعالىس كەزىندە قان اينالىمى دا، زات الماسۋ پروتسەسى دە جاقسى جۇرەدى. كوپ قوزعالعان كەزدە ىشكى اعزالارىمىز ءوز قىزمەتىن تولىق اتقارىپ، بويىمىزداعى زياندى زاتتار نەسەپ جولى، تەر ارقىلى شىعىپ كەتەدى. ەكىنشىدەن، يممۋنيتەتتى كوتەرۋ ءۇشىن دۇرىس تاماقتانۋ كەرەك. مىسالى، قىتايلار ەتتى كوپ جەمەگەنمەن، ءارتۇرلى ءشوپ ارقىلى يممۋنيتەتىن جاقسى كوتەرىپ الادى. ءبىز نان مەن شايدى قالاي كۇندە ءىشىپ-جەسەك، قىتاي، جاپون، كارىستەر شوپتىك دارۋمەندەردى اسپەن بىرگە ءجيى ءىشىپ-جەپ وتىرادى. يممۋنيتەتتى كوتەرۋ ءۇشىن ءزىمبىر، ليمون، جالبىز، جاۋجاپىراق، كوك شاي، بالدى جاقسىلاپ دەمدەپ، ءجيى ىشە بەرۋگە كەڭەس بەرەمىن. سونداي-اق، وڭتۇستىك وڭىرلەردە بوزا دەگەن سۋسىن دايىندالادى. ول ارپا، ءبيداي، تارى جانە تاعى دا باسقا ءداندى داقىلداردى قوسىپ، اشىتىپ، ۇن قوسىپ جاسالادى. بۇل سۋسىن ادامنىڭ يممۋنيتەتىن كوتەرۋگە وتە جاقسى كومەكتەسەدى. ول زاۋىتتان دا شىعارىلادى، ءبىراق اپالارىمىز ءوز قولىمەن جاساعان سۋسىن پايدالىراق. بوزانى كىشكەنتاي بالالارعا دا، ورتا جاستاعى ادامدارعا دا، قاريالارعا دا كۇنىنە بىرنەشە رەت ىشۋگە بولادى.

- ءزىمبىردىڭ (يمبير) يممۋنيتەتكە پايدالى ەكەنىن ەستىگەن جۇرت ونى كوپتەپ ساتىپ الۋدا. بازارداعى باعاسى بۇرىن 2 مىڭ بولسا، قازىر 5-20 مىڭ ارالىعىندا. وسى ءزىمبىردىڭ ادام اعزاسىنا پايداسى، قاسيەتى تۋرالى ايتا كەتسەڭىز. ونىڭ كوروناۆيرۋستى ەمدەۋ قاسيەتى بار دەپ سەنەتىندەر دە بار...

- ءبارى ءزىمبىر قوسىلعان سۋ، سارىمساق قوسىلعان سورپا ءىشىپ جازىلىپ كەتەتىن بولسا - ادامدار اتالعان دەرتتەن قازا تاپپاۋشى ەدى. ال، جالپى العاندا، ءزىمبىردىڭ ادام اعزاسىنا پايداسى زور. ءبىزدىڭ ەلدىڭ تۇرعىندارى ول تۋرالى ەندى وقىپ-ءبىلىپ، جاپپاي ساتىپ الىپ جاتقانى بولماسا - بۇعان دەيىن اسا ءمان بەرمەگەن. قىتاي، كارىس، جاپوندار ءزىمبىردى كۇندەلىكتى تۇتىناتىن تاعام، سۋسىندارعا قوسادى. ءزىمبىر ادام بويىنداعى قان اينالىمىن جاقسارتادى جانە ۆيرۋسقا قارسى تۇرا الادى.

مىسالى، تۇماۋ ەندى باستالىپ كەلە جاتقان بالاعا ءزىمبىردى ۇككىشتەن وتكىزىپ، ۇستىنە ىستىق سۋ قوسىپ، 1-2 كۇن ىشكىزسەڭىز - ۆيرۋس ءارى قاراي اسقىنىپ كەتپەيدى. ەگەر ءزىمبىر قوسىلعان سۋ تىم اششى بولىپ كەتسە، بال نەمەسە اپەلسين قوسۋعا بولادى. ونى شامادان تىس قولدانۋ اسقازانىندا قىشقىلى كوپ، گاستريتى بار، سوزىلمالى اۋرۋلارى بار ادامدار ءۇشىن پايدالى ەمەس. جالپى ءزىمبىر مەن سارىمساقتىڭ (چەسنوك) قۇرامى بىردەي، ەكەۋى دە قان اينالىمى مەن زات الماسۋ پروتسەسىن جاقسارتۋ ماقساتىندا، ۆيرۋسقا قارسى قولدانىلادى.

- الەۋمەتتىك جەلىدە مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەت ستۋدەنتى مىناداي پىكىر قالدىرعان ەكەن. ونىڭ ايتۋىنشا، وتكەن جىلدىڭ جەلتوقسانىنان بەرى قازاقتار كوروناۆيرۋسپەن اۋىرىپ، جازىلىپ كەتكەنىن وزدەرى دە بىلمەي قالۋى دا مۇمكىن. ونىڭ سەبەبى قازاق حالقى ەت، ءسۇت سياقتى تابيعي تازا ءونىم تۇتىنادى، قازى-قارتا جەيدى، ءبىزدىڭ ۇلتتىق تاعامدار يممۋنيتەتتى جاقسى كوتەرەدى. بۇل ويعا قاتىستى نە ايتۋعا بولادى؟

- مەن بۇل بولجامعا مامان رەتىندە سەنبەيمىن. مىسالى، اتالعان ۆيرۋستى تاسىمالداۋشى ادام جەلتوقسان ايىندا قازاقستانعا ورالعان كەزدە قانشاما اداممەن قارىم-قاتىناستا بولادى. جاڭا جىلدىڭ وزىندە قوناق كۇتىپ نەمەسە قوناققا باردى. سوندا ونىڭ اينالاسىنداعى ءبىر ادام بولماسا ءبىر ادام اۋرۋ جۇقتىرىپ الۋشى ەدى. بۇل وسىلاي تەز جازىلىپ كەتە سالاتىن اۋرۋ بولسا - الەمدە پاندەميا جاريالانباس ەدى. بۇل - جالعان اقپارات. ال قازى-قارتا، جال-جايا، قۇرت جەپ، ءسۇت، ايران ىشۋگە، تابيعي ونىمدەردى تۇتىنۋعا بەيىم ەكەنىن ەسكەرسەك - قازاق حالقىنىڭ يممۋنيتەتى جاقسى ەكەنىنە سەنەمىن. نەگە بۇل ۆيرۋس قارت ادامدارعا جۇعادى جانە نەگە ەگدە جاستاعى ادامدار وسى دەرتتەن قازا تاباتىنىنا كەلەر بولساق، جاس ۇلعايعان سايىن ادامنىڭ سوزىلمالى اۋرۋلارى كوبەيىپ، يممۋنيتەتى تومەندەي باستايدى. ۆيرۋس ادامنىڭ دەنەسىنە تۇسكەننەن كەيىن باس اۋىرادى، دەنە قىزۋى كوتەرىلىپ، جوتەل جانە وكپەنىڭ قابىنۋى سياقتى بەلگىلەر بايقالا باستايدى. مۇنداي جاعدايدا اعزانىڭ اۋرۋعا قارسى تۇرۋ قابىلەتى جوق بولعاندىقتان، ادامنىڭ بويىنداعى باسقا اۋرۋلارى دا قوزادى.

- يممۋنيتەت كوتەرۋ مەن جاتتىعۋ جاساۋ اراسىندا بايلانىس بار ما؟

- يممۋنيتەت كوتەرۋ مەن جاتتىعۋ اراسىنداعى بايلانىس وتە تىعىز. كۇنى بويى قوزعالماي جاتا بەرەتىن بولساق - زات الماسۋ، قان اينالۋ قىزمەتى وتە باياۋ بولادى. ونداي جاعدايدا جۇرەك، وكپە، باۋىر، بۇيرەك، كوكباۋىر ءوز قىزمەتىن تولىقتاي اتقارا الماي، ءارتۇرلى اۋرۋلار پايدا بولادى. يوگا، ەمدىك دەنە شىنىقتىرۋ، سۋدا جۇزۋمەن اينالىسقاندا ادام بويىنداعى ءار جاسۋشا ءوز قىزمەتىن دۇرىس اتقارىپ، اۋرۋعا قارسى تۇرۋ قابىلەتى ارتادى. سونداي- اق، كۇنىنە كەمى 2-2,5 ليتر سۋ ءىشۋ كەرەك.

مەن قىتايعا وقۋعا تۇسكەن كەزىمدە تۇماۋراتىپ اۋىرىپ قالعان ەدىم. سول كەزدە بىزگە ساباق بەرەتىن پروفەسسور ۇيگە بارىپ، ىستىق سۋ ىشە بەرسەم، جازىلىپ كەتەتىنىمدى ايتتى. مەن ونىڭ ايتقانىنا قۇلاق ءتۇرىپ، ەكى كۇن بويى ىستىق سۋ ءىشىپ، ءۇشىنشى كۇنى اياعىمنان تۇرىپ كەتتىم.

- «ءتانى ساۋدىڭ - جانى ساۋ». ءۇي جاعدايىندا يوگانىڭ قانداي تۇرىمەن اينالىسۋعا بولادى نەمەسە قاندايدا ءبىر جاتتىعۋ تۇرلەرى بار ما؟

- قازىرگى ۋاقىتتا ەڭبەكتەگەن بالادان ەڭكەيگەن قارياعا دەيىن ينتەرنەت قولدانا الادى. Youtube جەلىسىندە ءۇي جاعدايىندا جاسايتىن جاتتىعۋ تۇرلەرىن كورۋگە بولادى. ءبىزدىڭ اۋرۋحانانىڭ «قالىپقا كەلتىرۋ جانە وڭالتۋ ورتالىعىنداعى» ارىپتەستەرىم ۇيدە جاساۋعا بولاتىن جاتتىعۋ تۇرلەرىن جاساپ، ۆيدەوعا ءتۇسىردى جانە ينتەرنەتكە سالدى. سول ۆيدەونى قاراپ، قايتالاۋعا بولادى.

- كوروناۆيرۋستان قورعانۋدىڭ تاعى قانداي جولدارى بار؟

- «مەن نۇر-سۇلتان، الماتى قالاسىندا تۇرامىن. بۇل جاقتا كوروناۆيرۋس جۇقتىرعاندار كوپ. ماعان وتە ۇلكەن ءقاۋىپ ءتونىپ تۇر» دەپ اۋرۋ شاقىرماۋ كەرەك. سابىر ساقتاپ، قاۋىپسىزدىك شارالارىن دۇرىستاپ قولدانۋ كەرەك. قورقا بەرگەنشە جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاپ، ۋاقتىلى ۇيىقتاپ، ۋاقتىلى ويانىپ، ۋاقتىلى تاماقتانۋ قاجەت. بولمەنى جەلدەتىپ، دارىگەرلەر كەڭەسىن تىڭداۋ كەرەك. بۇل اۋرۋدان ساقتانۋدىڭ بىردەن- ءبىر جولى - ۇيدەن شىقپاۋ. مەن حالىقتى دۇرلىكپەۋگە، جاعىمسىز اقپاراتتارعا سەنبەۋگە شاقىرامىن. قىتايلار ەپيدەميانى نە سەبەپتى از ۋاقىت ىشىندە جەڭىپ شىقتى؟ سەبەبى ولاردا ءتارتىپ قاتاڭ. ەكىنشىدەن، قىتايدا باتىس مەديتسيناسى مەن شىعىس مەديتسيناسى بىرلەسە جۇمىس ىستەگەن ەكەن. ول جاقتاعى ارىپتەستەرىمىزبەن بايلانىسقان كەزدە ولار كوروناۆيرۋس جۇقتىرعانداردىڭ بارىنە حالىق ەمىن قولدانعانىن ايتتى. ول - ينەمەن ەمدەۋ، شوپپەن ەمدەۋ جانە ماسساج جاساۋ. حالىق ەمىن قولدانۋدىڭ ارقاسىندا ناۋقاستاردىڭ يممۋنيتەتى كوتەرىلىپ، اۋرۋعا قارسى تۇرۋ قابىلەتى نىعايعان. كوروناۆيرۋستى ەمدەۋ بارىسىندا حالىق ەمىن قولداناتىنى تۋرالى شەتەلدىك تەلەارنالار دا كورسەتتى. ناۋقاستاردىڭ %95 ىنا شوپتەن جاسالعان دارىلەر بەرىلگەن.

دارىگەرلەر ناۋقاستارمەن ۆيدەو ارقىلى بايلانىسىپ، دەنساۋلىق جاعدايى تۋرالى اقپارات الىپ، ءتىلىنىڭ فورماسىن، ءتۇسىن تەكسەرىپ، ءار ناۋقاستىڭ وزىنە ءتان ەم ءتۇرىن قولدانعان. ءتىل - ىشكى اعزانىڭ ايناسى. بۇل دەرتكە قاتىستى ۆاكتسينا جوق، سول سەبەپتى تەك قانا ادام اعزاسىندا بولىپ جاتقان سيمپتومداردى ەمدەۋ ارقىلى عانا جەڭە الامىز. ول جاقتا ميللياردتاعان حالىق تۇرسا دا، 3500 عانا ادام قايتىس بولدى. ال يتاليادا، ا ق ش- تا، يراندا نە بولىپ جاتىر؟ بىزگە باتىس مەديتسيناسى مەن شىعىس مەديتسيناسىن بىرىكتىرە جۇمىس ىستەۋدى ۇيرەنۋ كەرەك.

- سۇحباتىڭىز ءۇشىن راحمەت!

اۆتور: زارينا قاھارمان