بۇل ەلدە پاناسىزداردىڭ وزىنە ولمەيتىندەي جاعداي جاسالعان: جۋرناليست نازيرا بايىربەك ا ق ش- تا ءوزىن تاڭعالدىرعان دۇنيەلەر تۋرالى

Stan.kz ءتىلشىسى ءبىلىم قۋىپ، مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنا اسىپ كەتكەن جەرلەسىمىزبەن تىلدەسىپ، الەمنىڭ ەڭ الپاۋىت ەلىندەگى مادەنيەت، ءبىلىم بەرۋ سالاسى جانە الەۋمەتتىك قولداۋ تۋرالى ساۋالدارىن قويدى. سۇحبات بارىسىندا نازيرا سونداي- اق كوروناۆيرۋس پاندەمياسىن اۋىر وتكەرىپ جاتقان ەلدىڭ جاعدايى تۋرالى دا اينالىپ وتپەدى.

- نازيرا، ا ق ش- تا قازىر كوروناۆيرۋس ءورشىپ تۇر. قالاي قورعانىپ جاتىرسىز؟ قانداي شەكتەۋلەر بار؟ حالىقتىڭ كوڭىل- كۇيى قانداي؟

- نيۋ- يورك - كوروناۆيرۋس پاندەمياسى قاتتى جايىلىپ بارا جاتقان قالالاردىڭ ءبىرى. ناۋرىزدىڭ 20-سىنان بەرى قاراي بارلىق ءبىلىم بەرۋ ورىندارى ونلاينعا كوشتى. ساباقتان قالىپ قالماۋ ءۇشىن وقۋشى مەن ستۋدەنتتەرگە نوۋتبۋك پەن پلانشەتتەر بەرىلىپ جاتىر. بۇل ەلدىڭ مۇمكىندىگى كەڭىرەك قوي. بالالار ونلاين وقىعان سوڭ نوۋتبۋك جەتىسپەي، قينالىپ وتىر ەدىك. مەكتەپتەن حابارلاسىپ، جاعدايىمىزدى سۇرادى. سويتسەك، نيۋ- يوركتە قازىر 1 ميلليون 100 مەكتەپ وقۋشىسى ونلاين وقۋعا كوشكەن ەكەن. ولاردىڭ 300 مىڭى نوۋتبۋككە، كومپيۋتەرگە مۇقتاج ەكەنىن، ونسىز ونلاين وقي المايتىنىن جازىپتى. سونىمەن، ءبىلىم دەپارتامەنتى ءار بالاعا كارانتين اياقتالعانشا پايدالاناتىن ءبىر- ءبىر ايپاد بەرەتىن بولدى.

وعان قوسا، مەكتەپتەن بالالارعا تاڭعى اس جانە تۇسكى اس الىپ كەتىپ وتىرىڭىزدار دەپ حابارلاپ جاتىر. تاماعىن بىلمەيمىز، ايتەۋىر بالالاردى قاجەت قۇرال- جابدىقپەن قامتاماسىز ەتەتىنىنە قۋانىپ وتىرمىز. ينستاگرامدا مۇعالىم بولىپ ىستەيتىن قىز- كەلىنشەكتەر ونلاين وقىتۋعا دايىندالىپ جاتقانىن ايتىپ كەيدە حات جازىپ جاتادى. ال امەريكادا ءۇش- اق كۇندە بارلىق مەكتەپ مۇعالىمىن ونلاين وقىتۋعا دايىن قىلىپ شىعاردى عوي.

الداعى ەكى اپتا قاتاڭ كومەندانتتىق رەجيمگە كوشەمىز، ەكى اپتاعا جەتەتىن ازىق- تۇلىكتى الىپ قويىڭىزدار، ۇيدەن شىقپاڭىزدار دەگەن بۇيرىق كەلدى. قازىر ۇيدە وتىرمىز، سىرتقا شىقپايمىز. ءبىراق بۇل ۋاقىتتىڭ ءوزى كوپ ادامعا وي سالىپ جاتقان سياقتى. ۇلكەن قالالاردا كولىك قاتىناسى ازايىپ، ەكولوگيا تازاردى دەگەن سياقتى. قۇدايدىڭ ءبىر ەسكەرتۋى سياقتى. ۇيدە وتىرىپ، ءوز- وزىمىزبەن جۇمىس ىستەۋدى، دامىتۋدى ۇيرەنىپ جاتقان سياقتىمىز. حالىق وتباسىنا، ءبىر- بىرىنە كوڭىل ءبولىپ جاتىر.

جۋىردا «نيۋ- يورك تايمس» گازەتىندە ءبىر ماتەريالدى كوزىم شالىپ قالدى. وقىرماننان ۇيدەن شىقپاي وتىرعانىمنىڭ ارقاسىندا بالا- شاعامنىڭ، تۋىستارىمنىڭ وزىمە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن سەزىندىم دەگەن حات كەلىپتى. قازىر ءبارى ادامي جىلۋلىق دەگەن سياقتى ماڭىزدى نارسەلەرگە كوڭىل بولە باستاعان. سوندىقتان بارلىعىنىڭ يگىلىگى بولاتىن سياقتى، اللا قالاسا.

امەريكا كوبىنە س دارۋمەنىن كوبىرەك سالىپ ەمدەپ جاتىر ەكەن. ءبىراق ۆيرۋس جۇققان جاعدايدا ءوز بەتىنشە ءدارى ءىشىپ، ۋكول العاندار جاعدايدى ۋشىقتىراتىنى ەسكەرتىلىپ جاتىر. دۇرىسى، بىردەن دارىگەرگە قارالۋ كەرەك ەكەن.

- ا ق ش- قا اتتانۋعا نە تۇرتكى بولدى؟ نەگە ا ق ش- تى تاڭدادىڭىز؟

- مەن 2001 -جىلدان بەرى قازاق جۋرناليستيكاسىندا قىزمەت ەتىپ كەلە جاتىرمىن. ەڭبەك جولىمدى «جاس الاش» گازەتىنەن باستادىم. «ايقىن»، «قازاق ادەبيەتى»، «استانا اقشامى» گازەتتەرىندە دە جۇمىس ىستەدىم. مەن ءاۋ باستان تاۋەلسىز ب ا ق- تا جۇمىس ىستەگەننەن كەيىن قانداي دا ءبىر قىسىم بولسا، ىشتەي نارازىلىعىم ءوسىپ وتىردى. ال ا ق ش ءسوز بوستاندىعى، دەموكراتياسى دامىعان ەل رەتىندە بەلگىلى، سوندىقتان امەريكادا وقۋدى وزىمە ماقسات تۇتتىم. ا ق ش - تەك ب ا ق سالاسىندا عانا ەمەس، باسقا سالالاردا دا الدىڭعى قاتارلى ەل عوي، سوندىقتان وقۋدان باسقا كوپ نارسەنى ۇيرەنەمىن، ءوزىم ءپىسىپ- جەتىلەمىن دەپ ا ق ش- تى تاڭدادىم.

- العاشىندا نە نارسە قيىنعا ءتۇستى؟ تاڭعالدىرعان نە بولدى؟

- مەن ەندى جالعىز كەلگەن جوقپىن. اللاعا شۇكىر، بەس بالاممەن، وتباسىممەن كەلدىم. سوندىقتان ەڭ ءبىرىنشى مۇندا كەلگەندەگى تاپ بولعان قيىندىعىم - پاتەرلەردىڭ جالعا بەرۋ شارتتارى. اقشا جاعىنان دا قينالىپ قالاسىڭ، ۇنەمدەۋ كەرەك، ەكى ەلدىڭ اقشا جۇمساۋ جاعىنان ولشەمدەرى ۇيلەسپەيتىنى دە باسىندا قيىنعا سوقتى. ەلدەن جيناپ اكەلگەن اقشامىز مۇندا تۇك بولماي قالدى. ويتكەنى پاتەردىڭ باعاسى دا، تاۋارلار دا قىمبات. مىسالى ناننىڭ ءوزى 3-4 دوللار تۇرادى. جولدىڭ ءوزى - 3 دوللار. سوندىقتان باستاپقىدا بۇل جەردىڭ قوعامىنا، نارىعىنا ۇيرەنۋ وڭايعا سوقپادى. ءوزىم العاش كەلگەندە ءار اقشا جۇمساعان سايىن جولىما كەتكەن اقشانى تەڭگەگە شاعىپ، شوشىپ، ۇركىپ قارايتىنمىن. «ءماسساعان نەگە قىمبات؟ !» دەپ. ناننىڭ ءوزى 1200 تەڭگە دەپ. كىشكەنە ۋايىمىمىز بولدى. ءبىراق قازىر ءوزىمىزدىڭ كىرىس پەن شىعىسىمىزدى وسى ەلدىڭ جاعدايىنا سايكەس ەتىپ، ۇيلەستىرىپ ۇيرەندىك.

تاعى ءبىر تاڭعالدىرعان ءجايت - بىزدە كەز- كەلگەن تاۋاردى ساتىپ العاندا قوسىمشا % 12 سالىق سالىنادى، ونى تاۋارمەن بىرگە تولەيمىز. ال بۇل جەردە ون دوللارعا بىردەڭە الساڭ، ول كاسسادا 11 دوللار بولىپ تۇرادى. ا ق ش- تىڭ بارلىق شتاتىندا سالىم مولشەرى ءارتۇرلى، مەن تۇراتىن نيۋ- يوركتە ول 9 پايىز شاماسىندا، كاليفورنيا شتاتىندا - 13 پايىز. ءبىز باسىندا وسىعان تاڭىرقاي قارادىق. كەيدە ۇيدەن الىپ شىققان اقشاڭ جەتپەي قالۋى مۇمكىن.

ءبىراق ءبىر جاقسى جەرى، بۇل سالىق ازىق- تۇلىككە سالىنبايدى ەكەن. بۇل دا مەملەكەتتىڭ ازاماتتارىنا جاسالعان جەڭىلدىگى دەپ بىلەمىن ءوزىم.

- بالامەن ا ق ش- قا اتتانۋ قيىن ەمەس پە؟ بالالارعا قانداي جاعداي جاسالعان؟ قايدا ورنالاستىردىڭىز؟

- بالالارمەن ا ق ش- قا كەلىپ ءومىر ءسۇرۋ وڭاي ەمەس، ايتىپ كەتكەندەي، تابىس پەن شىعىس ايىرماشىلىعى بىزدىكىندەي ەمەس. كىشكەنە ىشتەي جۇرەكسىنۋ بولدى. اسىرەسە، دوستارىمىز بەن تۋىستارىمىزدىڭ تاراپىنان. ءارقايسىسىنىڭ كوزىنەن ءبىزدىڭ بەس بالامەن كەتىپ بارا جاتقانىمىز ءۇشىن ۋايىمداپ، الاڭداپ تۇرعانى بايقالاتىن. ءبىراق بۇل ەلدە ءتىپتى جۇمىس ىستەمەيتىن، پاناسىز، ءبىز «بومج» دەيمىز عوي، ادامداردىڭ وزىنە ولمەيتىندەي جاعداي جاسالعان. كۇندەلىكتى ىستىق تاماعىن بەرىپ تۇرادى.

ەڭ قۋاناتىنىم، ءتۇرلى الەۋمەتتىك كومەك شەتەلدەن كەلەتىن ستۋدەنتتەر مەن ولاردىڭ وتباسىلارىنا دا قاراستىرىلعان. مىسالى، مەن قازاقستاننان كەلگەنىمە، بالالارىمنىڭ قازاق ەكەنىنە قاراماي، بىردەن مەكتەپكە ورنالاستىرۋعا بەلگىلى ءبىر مەكەمەلەر بار كۇمەكتەسەتىن، «Family welcome center» دەگەن سياقتى، سولار كومەكتەستى. ودان كەيىن مەكتەپتە تاڭعى اس پەن تۇسكى اس تەگىن بەرىلەدى، قوسىمشا ۇيىرمەلەرى دە تەگىن. مەديتسينالىق ساقتاندىرۋ ا ق ش- تا قىمبات قوي، ءبىراق تابىسى تومەن وتباسى رەتىندە ول دا بىزگە تەگىن بولدى. مەديتسيناسى دامىعان.

ا ق ش- تىڭ ءبىلىم بەرۋ جۇيەسى بىزبەن سالىستىرعاندا باسقا عوي. مۇندا ءاربىر بالاعا تۇلعا رەتىندەي قارايدى. وقۋ باعدارلامالارىن دا قاراساڭىز، ومىرگە كەرەكتى، بولاشاقتا كادەسىنە جارايتىن پاندەر ۇيرەتىلەدى. باستاۋىشتا وقيتىن بالالارىمنىڭ ءوزى ونلاين ساباق وقىپ جاتىر، مۇندا كىشكەنتاي كەزىنەن باستاپ كومپيۋتەرمەن جۇمىس جاساۋدى ۇيرەتەدى. سوندىقتان قيىندىعىنان كورى يگىلىگى باسىم دەپ ويلانىپ قالدىم. ا ق ش- قا وقۋعا تۇسكەندەگى دە ماقساتىم، ءوزىم عانا وقىپ قويماي، بالالارىم دا وسى ەلدى كورىپ، تاجىريبە جيناسىن دەگەن وي ەدى. وسى ارمانىم قازىر ورىندالىپ جاتىر. بالالارىم مىقتى ەلدەردىڭ بىرىندە ءبىلىم الىپ جاتىر، تانىمى كەڭەيىپ جاتىر. قازاقستاننىڭ «بولاشاق» باعدارلاماسىنا وسى ءۇشىن ريزامىن.

جالعاسى بار...

سۇحبات العان: جانار جانسەيىت