ول عارىشتان كورىنبەيدى: قىتايدىڭ ۇلى قورعانى تۋرالى اڭىزدار

الەمنىڭ جەتى كەرەمەتىنە كىرەتىن قورعان قىتاي پاتشالىعىنىڭ قۋاتتى ەل بولعانىن بىلدىرەدى. ەكى جارىم مىڭ جىلدان استام تاريحى بار قىتاي قورعانى ادامزاتتىڭ ساۋلەت ونەرى تاريحىنداعى عاجايىپ كەرەمەتتەردىڭ ءبىرى. ول قىتاي تاريحىندا بەلگىلى دارەجەدە اسكەري قورعانىستىق جانە ۇلى جىبەك جولىنداعى ساۋدا- ساتتىق بايلانىسىندا قاۋىپسىزدىك ءرولىن اتقاردى. 1961 -جىلى ق ح ر ۇكىمەتى قورعاننىڭ كوپتەگەن تۇستارىن قايتا قالپىنا كەلتىرىپ، مەملەكەت قورعاۋىنا الدى، ال 1987 -جىلى ول ادامزاتتىڭ مادەني قۇندىلىعى رەتىندە يۋنەسكو- نىڭ بۇكىل الەمدىك مادەنيەت جانە تابيعات ەسكەرتكىشتەرى تىزىمىنە ەنگىزىلدى.

تاريحى قىتاي قورعانىنىڭ قۇرىلىسى قىتاي تاريحىنداعى چۋڭشيۋ («كوكتەم جانە كۇز» ب. ز. ب. 770 - 476 -جىلى) جانە جاڭگو («جاۋلاسقان پاتشالىقتار» ب. ز. ب. 475 - 221 -جىلى) زامانىندا سالىنا باستاعان. ول كەزدە حۋانحى القابىندا جەتى شاعىن پاتشالىق جەكە- دارا ءومىر ءسۇردى. ولار وزدەرىنىڭ سولتۇستىگىندەگى عۇن جانە دۋنحۋ سياقتى كوشپەلى تايپالاردان قورعانۋ ءۇشىن ءوز شەكارالارىنا قورعانىس قامالدارىن تۇرعىزا باستادى. ب. ز. ب. 221 -جىلى تۇڭعىش يمپەراتور شين شيحۋاندي وزگە التى پاتشالىقتىڭ باسىن بىرىكتىرىپ، ءبىرتۇتاس قىتاي يمپەرياسىن قۇردى.

قورعاندار ءبۇتىن ەمەس، ۇزىك- ۇزىك ەتىپ سالىنعان

حان يمپەرياسى زامانىندا قورعان- قامالدار شىعىستا لياودۋن تۇبەگىنەن باتىستا لينتاوعا (قازىرگى گانسۋ پروۆينسياسىنىڭ جەرىندە) دەيىن جەتكىزىلدى. قورعانىس قامالدارىنىڭ بۇزىلىپ، بۇلىنگەن جەرلەرىن قىتايدى بيلەگەن ءاربىر پاتشالىق جوندەپ، قالپىنا كەلتىرىپ وتىردى. اسىرەسە مين اۋلەتى سولتۇستىگىندەگى كورشىلەرى - شۇرشىتتەر (مانچجۋر) مەن موڭعولداردان قورعانۋ ءۇشىن سول زاماننىڭ ەڭ وزىق تەحنيكاسىن پايدالانا وتىرىپ، بيىك تاۋ جوتالارى مەن شاتقالدارىنا جانە ءشول دالاعا دەيىن قورعانىس قامالدارى مەن بەكىنىستەرىن سالدىرىپ، قورعاندى ۇزارتا ءتۇستى.

شىعىستا بوحاي تەڭىزىنىڭ جاعاسىنداعى شانحايگۋان بەكىنىسىنەن باتىستا گانسۋ پروۆينتسياسىنداعى جيايۋيگۋان بەكىنىسىنە دەيىن سوزىلىپ جاتقان قورعاننىڭ جالپى ۇزىندىعى 10000 كيلومەترگە جەتتى. قىتاي قورعانىنىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن بۇلىنبەي جەتكەن 5000 كيلومەتردەن استام بولىگى سول مين داۋىرىندە جوندەلىپ، جاڭادان تۇرعىزىلعان. مۇنىڭ نەگىزگى بولىكتەرىنىڭ ورتاشا بيىكتىگى 7-8 مەتر، تابانىنىڭ ەنى 6,5 مەتر، ۇستىڭگى جاعىنىڭ ەنى 5,8 مەتر. قورعاننىڭ ۇستىندە ءار 100 مەتر سايىن 2-3 قاباتتان تۇراتىن قاراۋىل مۇناراسى سالىنعان. وندا گارنيزون ساربازدارى تۇرعان، ءارى قارۋ- جاراق، وق- ءدارى ساقتالعان. ال قورعانىس شەبىنىڭ ەڭ ماڭىزدى دەگەن تۇستارىندا ءىرى بەكىنىستەر، ىشكى وتكەلدەر بار. قورعاننىڭ ىشكى، ال كەيدە سىرتقى جاعىنان تاۋ جوتالارىنىڭ ۇستىنە ارالارى بەلگىلى قاشىقتىقتى ساقتاي وتىرىپ سالىنعان دابىل مۇنارالارىندا كۇندىز ءتۇتىن تۇتەتىپ، تۇندە الاۋ جاعۋ ارقىلى ءبىر- بىرىنە بەلگى بەرىپ وتىراتىن بولعان. وسى تاسىلمەن از ۋاقىتتىڭ ىشىندە 5000 شاقىرىم الىس جەرگە اسكەري دابىل بەرىپ، قاۋىپ- قاتەردى حابارلاي العان.

بۇگىنگى قورعاندار ءبىز ويلاعانداي ەرتە ەمەس، سالىستىرمالى تۇردە كەش سالىنعان

قۇرىلىس ب. ە. د VII عاسىردا باستالىپ، ەجەلگى قىتايدىڭ ءار ءتۇرلى مەملەكەتتەرى جۇرگىزگەن. قىتايدىڭ العاشقى يمپەراتورى شين شيحۋاندي ب. ز. د. Ⅲعاسىردا ءوزىنىڭ بيلىگى كەزىندە قۇرىلىس بولشەكتەرىن بىرىكتىرە باستادى. الايدا، باستاپقىدا سالىنعان قابىرعالاردىڭ بارلىعى دەرلىك ۋاقىت وتە كەلە جويىلىپ كەتكەن. مين اۋلەتى قابىرعانىڭ باسىم بولىگىن 1368-1644 -جىلدار ارالىعىندا كوشپەلى موڭعول تايپالارىنىڭ سولتۇستىككە باسىپ كىرۋىنە جول بەرمەۋ ءۇشىن تۇرعىزعان. رەسمي دەرەك بويىنشا، مين ديناستياسى 8 850 شاقىرىمعا سوزىلعان بۇگىنگى تاريحي جادىگەردى سالعان. ونىڭ 6259 شاقىرىمى - ناقتى قابىرعا. بۇگىندە تۋريستەردىڭ ەڭ كوپ باراتىن ورىندارىنىڭ ءبىرى - بادالين، مۋتيانيۋ جانە تسزينشانلينگ. بۇل ايماقتار پەكينگە جاقىن جەردە ورنالاسقان. بادالينگ پەن تسزينشانلينگ قابىرعاسى ءبىزدىڭ ءداۋىرىمىزدىڭ VII عاسىرىندا تولىعىمەن قايتا قالپىنا كەلتىرىلگەن. بادالينگينگكە ا ق ش پرەزيدەنتى ريچارد نيكسوننىڭ 1972 -جىلى قىتايعا جاساعان تاريحي ساپارى كەزىندە بارعان ەكەن.

قورعان باياۋ ءمۇجىلىپ بارادى ۇلى قىتاي قورعانى قابىرعاسى 15 ءتۇرلى ايماق ارقىلى وتەدى. مۇنداي ۇلكەن كەڭىستىكتە قورعان تۇرعىزۋ وتە قيىن پروتسەسس. قۇرىلىسقا 2 ميلليوننان اسا ادام قاتىسقانى ايتىلادى. 2014 -جىلعى ەسەپتە ەسكەرتكىشتىڭ 10 پايىزدان استامى عانا جاقسى ساقتالعانى حابارلانعان. بۇگىندە تۋريستەر ەسكەرتكىش جادىگەر رەتىندە جانە جەرگىلىكتى تۇرعىندار قۇرىلىس ءۇشىن قابىرعانىڭ تاسىن تاسىپ اكەتۋدى ادەتكە اينالدىرعان.

ول عارىشتان كورىنبەيدى

ۇلى قىتاي قابىرعاسىنىڭ عارىشتان كورىنەتىنى تۋرالى اڭىز - تاريحي جادىگەرگە قاتىستى اڭگىمەلەردىڭ ەڭ كەڭ تاراعان نۇسقاسى. مۇنداي اڭىز شامامەن 1938 -جىلدارى پايدا بولعان. ءبىراق بۇگىنگە دەيىن عارىشكەرلەر بۇل اڭىزدىڭ وتىرىك ەكەنىن دالەلدەگەن. ۇلى قىتاي قورعانى ءتىپتى جەردىڭ تومەنگى وربيتاسىنان دا كورىنبەيدى. ونىڭ كورىنبەۋىنىڭ باستى سەبەبى قابىرعا تابيعي جىنىستارمەن بىرتەكتەس بولۋىندا ەكەن.

Massaget.kz