اتاقتى جازۋشىلاردىڭ عاشىقتارى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ۇلى جازۋشىلاردىڭ قاراپايىم ادامداردان ماحاببات تاقىرىبىنا كەلگەندەگى ارتىقشىلىعى ولار ءوزىنىڭ مۋزاسى (عاشىق ادامىن «مۋزا» ەتىپ الادى) تۋرالى جاھانعا جاريا ەتىپ جۇرەدى.

ولار تۋرالى ولەڭ نەمەسە پروزالىق شىعارما جازادى. سودان بارىپ قاراپايىم ادامدار اراسىندا "ادەل سيندرومى" پايدا بولسا كەرەك. كەزىندە حاكىم اباي: "سەنەن ارتىق جان جوق دەپ عاشىق بولدىم، مەن نە بولسام بولايىن، سەن امان بول"، دەپ نەمەسە مۇزبالاق اقىن مۇقاعالي: "شىن عاشىقپىن، شىن عاشىقپىن سول ادامعا، مەن بولماسام، بولمايىن سول امان با؟ " دەپ جىرلادى. بۇگىن ءبىز اتاقتى جازۋشىلاردىڭ عاشىقتارى تۋرالى بايانداماقپىز.

بالۋان شولاقتىڭ عاشىعى عاليا


ەل اۋزىنداعى اڭىزدارعا سەنسەك، عاليا - سۇرلاۋ، ازداعان شەشەك داعى بار، وتكىر، سوزگە شەشەن، قولىنان ونەرى توگىلگەن شەبەر بولعان ەكەن. قازاقتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان ءداستۇرى بويىنشا، عاليانى جاستايىنان ءبىرجان دەگەن كىسىگە اتاستىرىپ قويادى. ەس كىرىپ، ەتەك جيعان عاليانى كوپ ۇزاماي ۇزاتىپ جىبەرەدى. الايدا، كوڭىلى سۇيمەگەن بىرجانمەن ۇزاق تۇرا الماعان ارۋ 1-2 جىلدان كەيىن ءوز ەل- جۇرتىنا قايتىپ كەلەدى. "ءتىرى ادام تىرشىلىگىن جاسايدى" دەگەن اتالى ءسوزدى باعدارعا العان عاليا اقمولاداعى ءىرىلى- ۇساقتى بازارلاردا قىمىز ساتۋمەن اينالىسادى. ءبىر كەزدەرى ءوزى ابدەن سىنىنا كەلىپ، ادەمى دەنەسى تال شىبىقتاي بۇرالىپ، كوپ ازاماتتىڭ دىڭكەسىن قۇرتادى. وسىلاي جۇرگەندە ءبىزدىڭ اتامىز، ءان ەركەسى بالۋان شولاقپەن تانىسادى. شولاق عاليانى ءبىر كورگەننەن ۇناتىپ قالعان كورىنەدى. عاليا اپامىز دا كەتارى ەمەس بولسا كەرەك، ەكەۋى ەسەبىن تاۋىپ، جولىعىپ تۇرادى. ارادا ماحاببات الاۋى پايدا بولىپ، قوس عاشىق ومىرلەرىن بىرگە وتكىزۋگە ۋادە بەرىسەدى. وسىنداي باقىتتان بال- بۇل جانىپ جۇرگەن كەزىندە سەرى جىگىت بالۋان شولاق "عاليا" ءانىن دۇنيەگە اكەلەدى:

ايىم دا سەن، عاليا، كۇنىم دە سەن،

وڭ قاباعىم تارتادى كۇلىمدەسەڭ.

مەنىڭ كوڭىلىم، عاليا، دۋالانسىن،

اۋعان تۇيە سەكىلدى بەيىمدەسەڭ.. . بالۋان مەن عاليانىڭ اراسى ءانشىنىڭ انىمەن، ەلدىڭ دۋىلداعان اڭگىمەسىمەن ءدۇيىم جۇرتقا جايىلادى. دۇشپاندارى "شولاق ۇرى، قاراقشى، سودان پالەن جىلعا سوتتالىپ، ايدالىپ كەتتى" دەپ وسەك تاراتادى. ناق سول كەزدە باسى بوس جاس ايەلگە قىزىعىپ ءسوز سالۋشىلار دا كوبەيىپ كەتەدى. ابدەن مەزى بولعان اكە- شەشەسى تىعىرىققا تىرەلگەن عاليانى ەكىنشى ايەلى ەتىپ بىرەۋگە ۇزاتىپ جىبەرەدى. عاشىعىنا قوسىلا الماي اھ ۇرعان بالۋان تۇرمەدە جاتىپ وعان بىرنەشە ءان شىعارادى. "عاليا" ءانىنىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى تۇرلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى وسىلاي دۇنيەگە كەلەدى.

بالۋان شولاقتاي ارىستىڭ جۇرەگىن جاندىرىپ، ولمەس ءان كەيىپكەرىنە اينالعان اققۋداي اپامىز ايىقپاس دەرتكە شالدىعىپ 1922 -جىلى كوكتەمدە 48 جاسىندا قايتىس بولدى.

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ جارى ءماريام


ءماريام قوجاحمەت قىزى 1909 -جىلى 15 - قىركۇيەكتە سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى، جامبىل اۋدانى، مايبالىق اۋىلىندا دۇنيەگە كەلگەن. 16 دان جاڭا اسقان شاعىندا سابەڭمەن قوسىلىپ، 47 جىل بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، ءتورت ۇل، ەكى قىز، ون ەكى نەمەرە، ون التى شوبەرە، ءۇش شوپشەك سۇيگەن انا. كەيبىر دەرەك كوزدەرىندە "ءماريام اپاي، ەركەكشورا وسكەن. ون بەس جاسقا كەلگەنشە باسىنا بورىك، اياعىنا ساپتاما ەتىك كيگەن. ەر بالاشا كيىنىپ، ەتىگىنىڭ قونىشىندا قامشى جۇرەتىن بولعان" دەيدى. ءماريام اپايدىڭ اجەسى زەينەپ اۋلەتتىڭ اناسى اتانعان كىسى بولعان. ءماريام اپايدىڭ شاشىن ون بەس جاسقا كەلگەنشە اجەسى قىمىزبەن جۋعان ەكەن. قازاق ادەبيەتىن وركەندەتۋگە ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان اسا كورنەكتى قالامگەر ءسابيت مۇقانوۆقا اياۋلى جار، اقىلشى دوس بولا بىلگەن ءماريام قوجاحمەت قىزى جامبىل، كەنەن، ساكەن، ماعجان، ءىلياس، بەيىمبەت، مۇحتار، عابيت، عابيدەن باستاعان ادەبيەتىمىزدىڭ الىپتارىنىڭ كوزىن كورگەن، سولارمەن دامدەس- تۇزداس، سىيلاس بولعان جان. ول ءوزىنىڭ كەمەل اقىل ويىمەن، مەيىربان جۇرەگىمەن، ەلجاندىلىعىمەن، كوپشىل، قوناقجايلىلىعىمەن قازاقتىڭ زيالى قاۋىمى اراسىندا ۇلكەن قۇرمەتكە يە بولدى.

ءسابيت مۇقانوۆتىڭ سوڭىندا قالعان اسىل مۇراسىن جيناپ، ساقتاۋعا، الماتىداعى مۇراجاي ءۇيىنىڭ حالىققا يگى قىزمەت كورسەتۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوسىپ، جازۋشىنىڭ قاعاز- قالامىنان، كىتاپتارىنان باستاپ، تۇتىنعان زاتتارى مەن باعالى مۇلىكتەرىنە دەيىن تۇگەلدەي مۇراجاي قورىنا تاپسىرىپ، ەل يگىلىگىنە جاراتۋعا ونەگەلى جۇمىس جاسادى. 2000 -جىلى يۋنەسكو دەڭگەيىندە اتاپ وتىلگەن س. مۇقانوۆتىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويى شارالارىنىڭ ورتاسىندا ءجۇردى. سابەڭ تۋرالى «مەنىڭ ءسابيتىم»، «ساعىنىشىم ءسابيتىم» اتتى ەستەلىك كىتاپتار جازدى.

جۇماتاي سۇيگەن ءلايلا


جۇماتاي العاش ءلايلانى بي كەشىندە كورىپ قالعان ەكەن. ەسىكتەن كىرىپ كەلگەن سۇلعا بىردەن كوزى تۇسكەن. ءلايلا دا كەلبەتتى اقىنعا كەت ءارى ەمەس ەكەنىن ءبىلدىرىپ، ونى بيگە شاقىرعان. بيگە شىقپاي قويعان اقىنعا ءلايلا ورامالىن ۇسىنىپ، شىعىپ كەتكەن. بۇل جۇماتايدىڭ ءلايلانى العاش كورۋى ەدى. "ويلاماي ءجۇرىپ جان بار دەپ جالعاندا كەرىم، الەمنەن مىناۋ كوڭىلىم قالعاندا مەنىڭ، ءوزىڭدى كورىپ ءوسپىرىم، كوزىڭدى كورىپ، «اقىن بولسام، - دەپ، - اتاقتى"، ارمانداپ ەدىم»، - دەپ سودان باستاپ اقىن عاشىقتىق جىرلارىن بۇرقىراتىپ جازا باستاعان. ولەڭدەگى مۋزاسىن تاپقان اقىن سۇيىكتىسىن ەكىنشى رەت كازگۋ قالاشىعىنان سىرتتاي كورىپ قالعان. ول كەزدە ءلايلانىڭ جانىندا بوتەن جىگىت تۇرعان سوڭ، اقىن جاقىنداۋعا باتا الماعان. ءۇشىنشى رەت اۋىلدا كورگەن. ماسكەۋگە وقۋعا كەتكەن ءلايلا ەلگە ورالعاندا سىرتىنان عانا كورىپ، كوز قۋانىشىنا سىرتتاي ءتانتى بولعان. مۇنى ءوز اڭگىمەلەرىندە جۇماتايدىڭ جارى زايدا ەلعوندينوۆا راستايدى.

«جۇماتاي ماعان ارناعان ولەندەرىن ەش ۋاقىتتا وقىپ بەرگەن ەمەس. ماسكەۋدە وقىپ جۇرگەن جىلدارى انام ءوز حاتتارىنىڭ اراسىنا جەرگىلىكتى باسىلىمدارعا جاريالانعان جۇماتايدىڭ جىرلارىن سالىپ جىبەرەتىن. سول گازەت قيىندىلارى جەكە مۇراعاتىمدا ساقتاۋلى. مەن ول ولەڭدەردى ادەبيەتتە ورنى بار قازاقتىڭ ۇلكەن اقىنىنىڭ شىعارمالارىنداي ەمەس، ماحاببات ماشاقاتىنا تۇسكەن جاس جىگىتتىڭ بۇرشىك سەزىمى رەتىندە قابىلدايتىنمىن. مۇمكىن، جاستىعىم نەمەسە ءسوز اتاسىن جەتىك تانىماعاندىعىم شىعار»، - دەيدى ءلايلانىڭ ءوزى.

پۋشكيننىڭ جارى ناتاليا


گونچاروۆا ناتاليا نيكولايەۆنا گونچاروۆا 1812 -جىلدىڭ 27 - تامىزىندا تامبوۆ گۋبەرنياسىنىڭ كاريان يەلىگىندە تۋىپ، 1863 -جىلدىڭ 26 - قاراشاسىندا سانكت- پەتەربۋرگتە قايتىس بولعان. ناتاليانىڭ اكەسى، نيكولاي افاناسيەۆيچ گونچاروۆ (1787-1861) كوپەستەر مەن وندىرىسپەن اينالىسۋشىلار، كەيىن ەليزاۆەتا پەتروۆنا يمپەراتريتساسى كەزىندە دۆورياندىققا يە بولعان وتباسىنان شىققان. ناتاليا نيكولايەۆنا گونچاروۆتار وتباسىنىڭ 7 بالاسىنىڭ بەسىنشىسى بولعان. پۋشكين ناتاليا گونچاروۆانى 1828 -جىلدىڭ جەلتوقسانىندا ماسكەۋدە، تانتسمەيستەر يوگەلدىڭ بالىندا كەزىكتىردى. 1829 -جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا ول فەدور تولستوي- امەريكانەتستەن ناتاليانىڭ قولىن سۇرادى. 1831 -جىلدىڭ 18 - اقپانىندا (2 - ناۋرىز) ماسكەۋ شىركەۋىندە ەكەۋىنىڭ نەكەلەرى قيىلدى. ساقينالاردى اۋىستىرعان كەزىندە پۋشكيننىڭ ساقيناسى ءبىرىنشى ەدەنگە ءتۇسىپ كەتەدى، سوسىن ونىڭ مايشامى ءسونىپ قالادى، سول كەزدە ول رەنجىپ: "جامان جورامالدار!" دەگەن ەكەن. "مەن ۇيلەنگەنمىن - جانە باقىتتىمىن؛ ءبىر عانا تىلەگىم، ومىرىمدە ەشتەڭە وزگەرمەسە ەكەن، بۇدان جاقسى ەشتەڭەنى قالامايمىن. بۇل كۇي مەن ءۇشىن جاڭا كۇي، جاڭا تۋعان نارەستەدەيمىن"، - دەپ پۋشكين ءوزىنىڭ دوسى پلەتنەۆكە تويدان كەيىن جازعان بولاتىن.

جاستار ماسكەۋدەگى پۋشكيننىڭ جالدامالى پاتەرىندە تۇردى. ارالارىنداعى سەزىم نەبارى 6 جىلعا عانا سوزىلدى. اتاقتى اقىن 1837 -جىلعى دانتەسپەن دۋەل كەزىندە قايتىس بولدى.

ونرە دە بالزاكتىڭ مۋزاسى ەۆەلينا گانسكايا


ەۆەلينا گانسكايا 1801-82 -جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن. ولاردىڭ اراسىنداعى بايلانىس 1832 -جىلى ونورە دە بالزاكقا حات جازۋدان باستالعان. ول حاتتىڭ سىرتىندا «بەيمالىم جان» دەگەن جازۋ بولىپتى. بەيتانىس جاننىڭ ودەسسادان كەلگەن حاتى بالزاكتىڭ قىزىعۋشىلىعىن وياتادى. ول - گراف ۆەنتسوسلاۆ گانسكيدىڭ ايەلى ەۆەلينا بولاتىن. حات ارقىلى باستالعان حال- جايدىڭ سوڭى ماحابباتقا ۇلاسادى. ولار 16 جىل بويى حات الىسىپ جۇرەدى. ەۆەلينا نەمىس جانە اعىلشىن تىلىندە وتە ساۋاتتى سويلەگەن. ءارى فرانسۋز ءتىلىن دە ەركىن بىلەتىن بولعان. ال اراداعى عاشىقتىق حاتتارى فرانسۋز تىلىندە جازىلعان. اتاقتى جازۋشى ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىن بىرگە وتكىزگەن ەۆەلينانى قاتتى جاقسى كورگەن دەسەدى.

ونى مۋزاسىنا جازعان حاتىنان دا بايقاۋعا بولادى: "مەن ءسىزدىڭ اياعىڭىزدىڭ استىنا باسىمدى قويىپ، قيال تەڭىزىنە شومىپ، ءوزىمنىڭ ويلارىممەن راحاتتانىپ، ال كەيدە ەشتەڭە ايتپاي، كويلەگىڭىزگە ەرنىمدى تيگىزىپ جاتقىم كەلەدى. و، مەنىڭ ماحابباتىم ەۆا، ءومىرىمنىڭ قۋانىشى، قاراڭعى تۇندەگى جارىعىم، ءۇمىتىم، سۇيىكتىم، باعاسىز التىنىم! مەن ءسىزدى قاشان كورەمىن؟ ! مەن ءسىزدى الدە كوردىم بە، ءوڭىم بە، ءتۇسىم بە؟ ! ءتاڭىرىم- اۋ، ءسىزدىڭ اكتسەنتىڭىزدى قانشالىقتى سۇيەتىنىمدى بىلسەڭىز عوي! پەرىشتەم مەنىڭ، مۇنى ايتۋعا رۇحسات ەتىڭىز: ءسىزدىڭ جۇمساق ەرىنىڭىز سونداي سەزىمتال. جەلتوقسان ايىنىڭ ەكى اپتاسىن سىزبەن بىرگە وتكىزۋ ءۇشىن كۇن- ءتۇن دەمەي جۇمىس ىستەيمىن. جول- جونەكەي اق قار باسقان يۋر تاۋىن كورەمىن، كورەمىن دە ءسىزدىڭ اق يىعىڭىزدى ويلايمىن. ەح، شاشىڭىزدىڭ جۇپارىن جۇتۋ، بالعىن دەنەڭىزدى قۇشاعىما قىسۋ، مۇنىڭ ءبارى دەگبىرىمدى الىپ، شابىتىمدى وياتپاق! دوستارىم مەنىڭ كۇش- جىگەرىمە تاڭدانىسپەن قارايدى. ەح، ولار كەز- كەلگەن ادامنىڭ شىنايى سەزىمى بارلىق قيىندىققا قارسى تۇرا الاتىنىن بىلسە عوي! پەرىشتەم مەنىڭ، ءبىر رەت قانا ءسۇيدىم، ءبىر رەت باياۋ عانا ءسۇيدىم. قايىرلى ءتۇن!"

Massaget.kz


سوڭعى جاڭالىقتار