الاشتىڭ مەرگەن قىزدارى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - اڭدۋدا وتىرعاندا كىرپىك قاعۋعا بولمايدى. ويتكەنى، سەنى دە جاۋ اڭدۋدا.

ءبىر مەزگىلدە كوزىمە ءبىر نارسە قىلاڭ ەتە قالعانداي بولعان ەدى. قاسىمداعى سەرىگىم ليۋبا كىرپىگىن قاعۋعا كەلتىرمەستەن قاعىپ سۇلاتتى. سۇلاي تۇسكەنىن انىق كوردىم. ول جالعىز ەمەس. سەرىگىن مەن دە كۇتۋدەمىن.

سۇلاعاننىڭ قاسىنا بىرەۋ باۋىرىمەن جەر سىزىپ كەلىپ اۋدارام دەگەندە، ءوزى اۋدارىلىپ ءتۇستى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا كەڭەس وداعى ارمياسىنىڭ قۇرامىندا ەر-ازاماتتارمەن بىرگە سۇراپىل سوعىسقا قاتىسىپ، ەرلىكتىڭ تەڭدەسى جوق ۇلگىسىن كورسەتكەن باتىر قىزداردىڭ سانىن، ولاردىڭ اسكەري ءومىر تاريحىن، سوعىستان سوڭعى تاعدىرىن ءالى كۇنگە انىقتاي الماي ءجۇرمىز.

بۇل پىكىرىمىزگە رەسپۋبليكانىڭ وزگە وڭىرلەرىن ايتپاعاندا، تەك باتىس قازاقستان وبلىسىنان شىققان قازاق قىزدارىنىڭ جاۋىنگەرلىك ەرلىگى دايەك بولادى.

جالپى، ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسقان جاۋىنگەرلەردەن ۋاقىت 110 ءتۇرلى ماماندىقتى يگەرۋدى تالاپ ەتكەن ەكەن.

ال ورالدىق جاۋىنگەر قىزدار دارىگەرلىك كومەك كورسەتۋمەن بىرگە، ۇشقىش، مەرگەن، پۋلەمەتشى، دەسانتشى، بارلاۋشى، بايلانىسشى، كولىك جۇرگىزۋشى سياقتى اسكەري ماماندىقتاردىڭ بارلىعىن دا مەڭگەرگەن.

ولاردىڭ ءبىرقاتارىن تىزبەلەسەك، كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى، پۋلەمەتشى م. مامەتوۆا، 300 رەت اۋە شايقاسىنا قاتىسقان ۇشقىش ح. دوسپانوۆا، س. جۋنين باسقارعان 8-پارتيزان بريگاداسىنىڭ بايلانىسشىسى، «قىزىل جۇلدىز» وردەنى مەن «وتان سوعىسىنىڭ پارتيزانى» جاۋىنگەرلىك مەدالىنىڭ يەگەرى، پارتيزان قىز ن. بايسەيىتوۆا، « قىزىل جۇلدىز» وردەنى مەن «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى، اسكەري مەديتسينالىق قىزمەت كاپيتانى ر. مومىنوۆا، 12 مارتە باس قولباسشى ستاليننىڭ العىس حاتىنا يە بولعان 1- گۆارديالىق شابۋىلداۋشى اۆياتسيالىق پولكتىڭ راديوبايلانىسشىلارى ع. راحمەتوۆا، ز. ناۋشيەۆا، سونداي-اق، ۆيسلا وزەنى ماڭىنداعى شايقاستا دزوت ءۇنىن ءوشىرىپ Ⅲ دارەجەلى «داڭق» وردەنىنە، «ەرلىگى ءۇشىن»، ت. ب. مەدالدارعا يە بولعان مەرگەن م. قوجاحمەتوۆا، «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى ەفرەيتور ماليكا توقتامىشوۆا، كارەل مايدانىندا پارتيزان بولىمشەلەرىنىڭ Ⅱ كلاستى «ەفيردىڭ سۇر مەرگەنى» اتانعان بايلانىسشى م. ماقاتوۆا، قيىر شىعىس مايدانىندا قىز-كەلىنشەكتەردەن قۇرالعان اەرودروم قىزمەتىن قامسىزداندىرۋ باتالونى قۇرامىندا دەسانتشى، بارلاۋشى بولعان ق. ەرمەكوۆا، ءا. نيازعاليەۆا، م. ۇمبەتوۆا، ق. احمەتوۆا، اسكەري كولىك جۇرگىزۋشى س. سارقۇلوۆا، سوعىستى كورەيانىڭ حەدزيو قالاسىندا اياقتاپ، باس قولباسشىنىڭ العىس حاتىنا يە بولعان بايلانىسشىلار ق. الماعامبەتوۆا، ءۇ. ەسقاليەۆا سىندى مايدانگەر قىزداردىڭ ەرلىگى ۇرپاققا ونەگە.

ءبىز بۇگىن رەسەيدىڭ قورعانىس مينيسترلىگى ورتالىق ءارحيۆى قۇجاتتارى نەگىزىندە ەرجۇرەك مەرگەن قىزدار ءاليما گابدۋشەۆا، ءمۇسليما قوجاحمەتوۆا جانە ماليكا توقتامىشەۆا تۋرالى دەرەكتەردى وقىرمان نازارىنا ۇسىنىپ وتىرمىز.

سوعىس باستالعان كەزدە ورال قالاسىنداعى باسپاحانادا قىزمەت جاسايتىن، ءا. گابدۋشەۆا مەن م. قوجاحمەتوۆا جۇمىستان كەيىن كەشكىلىك قالالىق اسكەري كوميسساريات جانىنان ۇيىمداستىرىلعان قىسقا مەرزىمدى كۋرسقا قاتىسا ءجۇرىپ، 1943-جىلى 24- ماۋسىمدا ءوز ەرىكتەرىمەن ورالدىق 24 قىزبەن بىرگە مايدانعا اتتانادى. ولاردىڭ قاتارىندا ماليكا توقتامىشەۆا دا بار ەدى.

ورال قالاسىنىڭ اسكەري كوميسسارياتى قىزداردى بۇكىل وداقتىق لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعىنىڭ باستاماسىمەن ۇيىمداستىرىلعان ماسكەۋ ماڭىنداعى پودولسكىدەگى ورتالىق مەرگەن قىزدار مەكتەبىنە جونەلتەدى. كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى ءا. مولداعۇلوۆا مەن ت. بارامزينا دا وسى مەكتەپتىڭ تۇلەكتەرى ەدى.

دەرەك كوزدەرىنە قاراعاندا، بۇل مەرگەندەر مەكتەبى سۇراپىل مايدانعا 2484 اتقىشتى اتتاندىرعان. ولاردىڭ اراسىندا جايىقتىڭ 3 مەرگەن قىزى دا بولعان ەدى. جاۋىنگەر قىزدارعا جەكە توقتالاتىن بولساق، ءاليما گابدۋشيەۆا 1924-جىلى 30- ماۋسىمدا ورال وبلىسىنىڭ وردا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن.

ونىڭ ءوز قولىمەن جازعان ءومىربايانىندا: «1938-جىلى كۇزدە اعام فين سوعىسىنا كەتكەندە مەكتەپتە وقىپ جۇرگەن ەدىم. اكە-شەشەمدى اسىرايتىن ادام بولماعان سوڭ، بايلانىسشى بولىپ جۇمىسقا ورنالاستىم»، دەپ جازادى. 1944-جىلى 2- ناۋرىزدا پودولسك مەرگەندەر مەكتەبىنىڭ دايىندىق كۋرسىن ءتامامداعان ەفرەيتور ءا. گابدۋشەۆا 1- بالتىق مايدانى 145-ۆيتەبسك اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 403-اتقىشتار پولكىنە جىبەرىلەدى.

ءا. گابدۋشەۆانىڭ مايدان دالاسىنا كەلگەن 18 كۇننەن كەيىن «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىنە يە بولعانىن مىنا ارحيۆ دەرەگىنەن انىق كورەمىز: «145-اتقىشتار ديۆيزياسى 403-اتقىشتار پولكىنىڭ «جەكە قۇرامىن ماراپاتتاۋ تۋرالى» بۇيرىق. 24- ءساۋىر.1944 جىلى 013№. مايدانداعى ارەكەت ەتۋشى ارميا. ك س ر و جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمى اتىنان: 1944-جىلى 6- ساۋىردە ورتالىق مەرگەن ايەلدەر مەكتەبىنەن كەلىپ، از عانا ۋاقىت ىشىندە 5 فريتستىڭ كوزىن جويىپ ۇلگەرگەن ەفرەيتور - مەرگەن ءاليما گابدۋشەۆا «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالادى».

ال ءتورت ايدان سوڭ، ياعني، 24- شىلدە كۇنى 403-اتقىشتار پولكىنىڭ كومانديرى مەرگەن ءاليما گابدۋشەۆانى « قىزىل جۇلدىز» وردەنىنە ۇسىنىپ: «وتان ءۇشىن كۇرەستە جاۋىنگەر گابدۋشەۆا باتىلدىعىمەن كوزگە ءتۇستى.

ونكيتى سەلوسى ءۇشىن بولعان ۇرىستا ۆينتوۆكاسىمەن 3 گيتلەرشىلدىڭ كوزىن جويىپ، جاياۋ اسكەردىڭ ىلگەرى جىلجۋىنا كومەكتەستى. قورعانىس جاعدايىنداعى ونىڭ ەسەبىنە ءولىم قۇشقان 18 فريتس تىركەلدى» ، دەپ قۇجات تولتىرعان. مىنە، وسى ۇسىنىس نەگىزىندە 1944-جىلى 12- تامىز كۇنى ەفرەيتور ءاليما گابدۋشەۆا جاۋىنگەرلىك تاپسىرمالاردى ۇلگىلى ورىنداۋدا كورسەتكەن قاجىرلىلىعى مەن ەرلىگى ءۇشىن «قىزىل جۇلدىز» وردەنىمەن ماراپاتتاۋ تۋرالى ك س ر و جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ بۇيرىعى شىعارىلادى.

نەبارى ءتورت اي ىشىندە ءوزىن اسكەري ءىس-قيمىلداردىڭ ناعىز شەبەرى رەتىندە تانىتقان قازاق قىزى سول جىلى كوممۋنيستىك پارتيا قاتارىنا قابىلدانادى. «قىزىل جۇلدىز» وردەنى، «ەرەن ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىنىڭ يەگەرى ءاليما گابدۋشەۆا سوعىستى جەڭىسپەن اياقتاپ، 1946-جىلى ەلگە ورالعان سوڭ بەيبىت ەڭبەككە ارالاستى.

سوعىس ارداگەرى ك. كوپجاساروۆپەن وتباسىن قۇرىپ، 5 بالا تاربيەلەپ ءوسىردى. ارداگەر انا 1987- جىلى 63 جاسىنا قاراعان شاعىندا دۇنيەدەن وزدى. بۇگىندە اقجايىق اۋدانىنىڭ بازارتوبە اۋىلىندا تۇراتىن ۇرپاقتارى باتىر انالارىن ماقتان تۇتادى. 

جەڭىس كۇنىن جاقىنداتۋعا ۇلەسىن قوسقان ءمۇسليما قوجاحمەتوۆا (سوعىس جىلدارىنداعى اتى-ءجونى ماريا گاليەۆا) 1924-جىلدىڭ 15- تامىزىندا ورال وبلىسى، جىمپيتى اۋدانىنىڭ قوسوبا ەلدى مەكەنىندە دۇنيەگە كەلگەن.

پودولسك اتقىشتار مەكتەبىن ءساتتى اياقتاپ، ەفرەيتور شەنىندەگى مەرگەن ءمۇسليما قوجاحمەتوۆا 1944-جىلى 24- ساۋىردە 1- بالتىق مايدانى 379-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 1253-اتقىشتار پولكىنا جىبەرىلەدى.

مايدان دالاسىنا كەلگەن قازاق قىزىنىڭ ەرەكشە مەرگەندىگىن مىنا دەرەكتەر دالەلدەيدى: «گۆارديالىق مەرگەن ەفرەيتور قوجاحمەتوۆا ماريا 1944-جىلدىڭ 13-26- قاراشا ارالىعىندا پولكتە بولعان ۋاقىتىندا ەرەكشە ەرلىك كورسەتتى. ول ورنالاسۋ جاعدايىنىڭ قولايسىزدىعىنا قاراماستان، 2 نەمىس سولداتىنىڭ كوزىن جويدى. ونىڭ جاۋىنگەرلىك ەسەبىنە كوزى جويىلعان 14 نەمىس تىركەلدى».

ءمۇسليما (ماريا) قارۋلاستارى نينا لوبكوۆسكايا، كلاۆديا كيسەليەۆا، رۋفا ۋسكينا، فاتيما مۇحامبەتجانوۆامەن بىرگە رەسەيدىڭ سولتۇستىك باتىسىنداعى قالىڭ ورماندى ايماعىنداعى ميحايلوۆسك، سۆياتىە گورى، پسكوۆ قالالارىن ازات ەتۋگە، ودان سوڭ ەستونيا، لاتۆيا، پولشا جەرلەرىندەگى شايقاستارعا قاتىسىپ، «ەرلىگى ءۇشىن». «ۆارشاۆانى ازات ەتكەنى ءۇشىن»، «بەرليندى العانى ءۇشىن» مەدالدارىنا يە بولادى.

ودەردەن ءوتۋ شايقاسىندا كورسەتكەن ەرلىگى تۋرالى ءوز قولىمەن جازعان عۇمىربايانىندا باتىر قىز: «مايداندا وردەن جايدان-جاي بەرىلە سالمايدى. 1945-جىلدىڭ باسىندا ودەر وزەنى ءۇشىن قاتتى شايقاس بولدى. زينايدا ۆيكتوروۆنا ەكەۋمىزگە ۆزۆود كومانديرى جاۋدىڭ پۋلەمەتشىلەر دزوت- ىن باسىپ الۋعا بۇيرىق بەردى. بۇيرىقتىڭ اتى - بۇيرىق. ەكەۋمىز 500 مەتر جەرگە ەكى ساعات ەڭبەكتەپ جەتتىك تە، قارلى شۇڭقىرعا كەلىپ جايعاستىق.

ەندى جاۋمەن ارامىزداعى قاشىقتىق - 150 مەتر. اياز بۋىپ تۇر. نەمىستەر بولسا بەتى جابىلعان وكوپقا تاستاي بولىپ بەكىنىپ العان. ءتۇننىڭ ءبىر ۋاقىتىندا قۋاتتى پروجەكتورلار جارقىلداي باستادى.

وسى كەزدە جەر باۋىرلاپ جاتقان ءبىز جاۋدىڭ جاسىرىن جامىلعىلارمەن بۇركەلگەن تەحنيكالار توبىن بايقادىق. نىسانانى ۇزدىكسىز اتقىلاپ، ءبىرىنشى تاپسىرمانى ابىرويمەن ورىندادىق. ەرتەڭىنە كۇن باتۋعا تايانعاندا عانا زينا ەكەۋمىز جاۋ دزوت-نىڭ ءۇنىن وشىردىك. وسىدان سوڭ ءبىزدىڭ جاق جاپپاي شابۋىلعا شىقتى.

الايدا، مەن وسى جەردە كونتۋزياعا ۇشىرادىم. بۇل مەن ءۇشىن ەستەن كەتپەس كۇن بولدى. كەيىن وسى شايقاستاعى ەرلىگىم ءۇشىن Ⅲ دارەجەلى «داڭق» وردەنىمەن ماراپاتتادى»، دەيدى.

ەرجۇرەك قىز 1945-جىلى ماۋسىم ايىندا جەڭىسپەن ەلگە ورالدى. وتباسىندا ەكى ۇل، ەكى قىز تاربيەلەپ ءوسىردى. بەيبىت ءومىر تىرلىگىنە بەلسەنە ارالاسقان ول ورالداعى ەت كومبيناتىنىڭ مال سويۋ سەحىندا 36 جىل بويى ەڭبەك ەتىپ، زەينەت دەمالىسىنا شىقتى.

مايدانگەر انا 1998-جىلى ومىردەن وزدى. ماليكا توقتامىشيەۆا 1924-جىلى ورال وبلىسىنىڭ جىمپيتى اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. مەكتەپ قابىرعاسىندا جۇرگەن كەزىندە-اق قىزىل كرەست جانە قىزىل جارتى اي قوعامى بولىمشەسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى بولادى. 1939-جىلى بايلانىسشى (تەلەفونيستكا) بولىپ ىستەگەن ماليكا ەل باسىنا كۇن تۋعاندا ورالعا كەلىپ «كراسنىي وكتيابر» فابريكاسىنا جۇمىسقا ورنالاسادى دا، 1943-جىلى سوعىسقا اتتانعانعا دەيىن وسى جەردە قىزمەت ەتەدى.

ماليكا توقتامىشەۆا قۇربىلارى ءاليما گابدۋشيەۆا مەن ءمۇسليما قوجاحمەتوۆا ۇشەۋى ورالدان مايدانعا بىرگە اتتانعان ەدى. ولار ورتالىق مەرگەن قىزدار مەكتەبىندە بىرگە وقىدى. الايدا، وعان تاعدىر قۇربىلارىمەن بىرگە امان- ساۋ ەلگە ورالۋدى جازبادى...

كۋرستى اياقتاعان ءبىر توپ قىزدارمەن بىرگە ەفرەيتور ماليكا توقتامىشيەۆا 1944-جىلى 2- ناۋرىزدا 1- بالتىق مايدانى، 145-اتقىشتار ديۆيزياسى، 599-اتقىشتار پولكىنا اتتانادى. اناسىنا ايتقان ۋادەسىن بۇزباي مايداننان ۇزبەي حات جازىپ وتىردى.

ەندى مەرگەن قىزدىڭ جاۋىنگەرلىك ءومىرىنىڭ حابارشىسىنداي بولعان سول حاتتارعا كەزەك بەرسەك: «ءبىزدىڭ تۇرعان جەرتولەمىز جىلى، ءتورت قىز بىرگە تۇرامىز، ءبىرىمىز اپا، ءبىرىمىز ءسىڭىلى سياقتى وتە تاتۋمىز. ءبىر كۇنى جاۋدى تورۋعا شىققانبىز، ءفريتستىڭ مەرگەنى ءبىزدى كورىپ قالىپتى، ونى مەنىڭ سەرىگىم ليۋبا مۇرتتاي ۇشىردى. ودان باسقا ەكەۋمىزدىڭ بىرەۋمىزگە قاتەر ەدى»، دەيدى.

ماليكانىڭ ۇيىنە جازعان تاعى ءبىر سونداي حاتىندا: «اڭدۋدا وتىرعاندا كىرپىك قاعۋعا بولمايدى. ويتكەنى، سەنى دە جاۋ اڭدۋدا. ءبىر مەزگىلدە كوزىمە ءبىر نارسە قىلاڭ ەتە قالعانداي بولعان ەدى. قاسىمداعى سەرىگىم ليۋبا كىرپىگىن قاعۋعا كەلتىرمەستەن قاعىپ سۇلاتتى. سۇلاي تۇسكەنىن انىق كوردىم. ول جالعىز ەمەس. سەرىگىن مەن دە كۇتۋدەمىن. سۇلاعاننىڭ قاسىنا بىرەۋ باۋىرىمەن جەر سىزىپ كەلىپ اۋدارام دەگەندە، ءوزى اۋدارىلىپ ءتۇستى.

بۇل ەكەۋى بارلاۋشى توبىنان ەكەن. بىزگە ەندى وتە مۇقيات بولۋ كەرەك. سول كۇنگى وتىرعان جەرىمىز قۇتتى بولىپ ساندى ون بەسكە جەتكىزدىم. ليۋبا دا قىلت ەتكەنىن قيىپ ءتۇسىپ، قايتىپ قارسى شىقپايتىن ەتكەن كورىنەدى»، دەپ قۋانىپ جازادى. ال 1944-جىلى 1- ماي كۇنى جازعان حاتىندا ماليكا: «سەندەردەن بۇگىن ەكى ايدان بەرى كۇتكەن حاتتى الىپ، اماندىقتارىڭدى ءبىلىپ، سونداي قاتتى قۋانىپ قالدىم. مىنە، قازىر جورىقتان كەلىپ وتىرمىن. مەرەكە قۇرمەتىنە اتقان فريتستەردىڭ سانىن ساناعانىم جوق، ليۋبا ەكەۋمىز تالايىن جايراتتىق»، دەپ ماقتانىشىن دا جاسىرمايدى.

وسى جازعان حاتىنان سوڭ كوپ كەشىكپەي ماليكا 1944-جىلى 6- ماي كۇنى 1- بالتىق مايدانى قولباسشىسىنىڭ 820№ بۇيرىعىمەن «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىنە يە بولادى. «وسى ۋاقىت ىشىندە مەن تاعى دا ءبىراز ءفاشيستى جايراتتىم. بۇرىنعىداي ەمەس، ەندى ولار بۇعىپ، ەڭبەكتەپ، جەر باۋىرلايتىن بولدى. قورقاق قوي وزدەرى، ولاردىڭ ءاربىر سولداتىنىڭ بەيشارا ەكەنىنە كوزىم انىق جەتتى»، دەپ جازعان حاتى ماليكانىڭ ۇيىنە جولداعان سوڭعى حاتى بولدى.

وسى حاتتان كەيىن كوپ ۇزاماي اتا-اناسى ماليكانىڭ مەرگەن سەرىكتەسى ليۋبا كراينوۆانىڭ: «سالەمەتسىزدەر مە، قىمباتتىلارىم. مەن ماليكانىڭ جاقىن قۇربىسى ەدىم. ەكەۋمىز مەرگەندەر مەكتەبىن بىرگە ءبىتىرىپ، مايدانعا دا بىرگە اتتانعانبىز. ۇرىس شەبىنە دە بىرگە شىعىپ جۇردىك. امال قانشا، سىزدەرگە قايعىلى حابار جولداپ وتىرمىن. 11- ماۋسىم كۇنى ماليكا دۇشپاندى اڭدىپ ءجۇرىپ، نەمىس مەرگەنىمەن بەتپە-بەت ۇشىراسىپ قالدى.

قارعىس اتقىر فريتس الدىمەن اڭعارىپ، اتىپ ۇلگەردى. ءسويتىپ، ماليكا ەكى قاستىڭ ورتاسىنان جارالاندى. قازىر گوسپيتالدا جاتىر، جازىلىپ قالار، ۋايىمداماڭىزدار»، دەپ جازعان حاتىن الادى. وكىنىشكە قاراي، اۋىر جارالانعان ماليكا ارادا ءۇش كۇن وتكەن سوڭ 1944-جىلى 14- ماۋسىم كۇنى قازا تابادى. «ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ناگرادتالعان مەرگەن ماليكا توقتامىشوۆانىڭ دەنەسى ۆيتەبسك وبلىسى، گورودوك اۋدانى، بولشوي گورودوك سەلوسىندا جاۋىنگەرلەر زيراتىنا جەرلەنگەن.

ەل باسىنا كۇن تۋعان كەزەڭدە جايىق بويىنان مايدان دالاسىنا اتتانعان، تولارساقتان قان كەشىپ ءجۇرىپ ەرلىكتىڭ ەرەن ۇلگىسىن كورسەتكەن باتىر قىزداردىڭ بىرنەشەۋى تۋرالى اڭگىمە قوزعادىق. سۇراپىل سوعىستا ەرلىگىمەن كوزگە تۇسسە دە، ەرلىگى ەلەۋسىز قالعان باسقا دا جەرلەستەرىمىز جەتەرلىك.

سىن ساعاتتا ەرلەرمەن بىرگە اتقا قونىپ، قولىنا قارۋ العان الاشتىڭ مەرگەن قىزدارىنىڭ ەرلىگىن ناسيحاتتاي بىلسەك، بۇگىنگى وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ رۋحىن كوتەرەتىنى انىق.

باقتىلى بورانباەۆا،

تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى

باتىس قازاقستان وبلىسى

«ەگەمەن»


سوڭعى جاڭالىقتار