اقىن جۇرەكتى، سوم بىلەكتى سولتىكەن بالۋان

سونىڭ ءبىرى - قىتايداعى قازاققا عانا ەمەس، ميللياردتار ەلىنە كەڭىنەن تانىس، كەزىندەگى الامان جارىستىڭ بايگە بەرمەس ارىستانى اتانعان، 130 كەلى سالماقتاعى تۇيە پالۋان سولتىكەن كوكىش ۇلى.

سولتىكەن كوكىش ۇلى 1952 - جىلى قىتايدىڭ التاي ايماعى قىران وزەنىنىڭ بويىندا تۋىلعان. الامان جارىستا جۇلدەسىز ورالمايتىن پالۋان، قولىنا قالام السا، جىر جازاتىن اقىن، ياعني، جوعارى دا ايتقانىمىزداي «پالۋان بىلەكتى، اقىن جۇرەكتى» ءبىر ۇل دۇنيەگە كەلدى.

سولتىكەن ءوزىنىڭ تولاعاي دەنەسىنە دارا بىتكەن كۇش قايراتىمەن الەمدىك باسەكەدە قاجىمۇقانداي قارىم تانىتىپ، ۇلتتىڭ رۋحىن ۇلاعاتتاپ، نامىسىن ارقالاپ جۇرگەن پالۋاندارىمىزدىڭ ءبىرى بولدى.

پالۋاننىڭ جاستىق شاعى قىتايداعى اتى شۋلى «مادەنيەت توڭكەرىسىمەن» تۇسپا- تۇس كەلگەندىكتەن كۇرەستەگى جولى كەش باستالادى. العاش، 1977 -جىلى قىتاي شىنجاڭ پالۋاندار كومانداسىنا شاقىرىلعاننان باستاپ، بويىنداعى تاسقىن كۇشتى كۇرەستىڭ سانقىرلى ءادىس- ايلاسىمەن جەتىلدىرىپ، از ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءوز دەڭگەيىن ايگىلەي ءبىلدى. پالۋان بوزكىلەممەن قوشتاسقان سوڭعى ساتتەرىنە دەيىن سان الىپتىڭ قابىرعاسىن قايىستىرىپ، تىزەسىن بۇكتىرىپ، 22 التىن، كۇمىس، قولا مەدالدى الدى.
ول ءوزى تۋرالى:
«تىرشىلىك بار تىرىدە كەشتى كۇندە،
كورىپ ءجۇرمىز ومىردەن كوشتى كۇندە.
سان ارىستى ادۋىن بۇكتەپ باسىپ،
وردا بۇزىپ كەتىپ ەم بەستى كۇندە» دەپ جىرلايدى.
الپاۋىت قىتايدىڭ كۇرەس مايدانىندا نەمەسە الەمدىك باسەكە سىندارىندا بولسىن سولتىكەڭ بارعان جەرىندە باعىندىرعان بيىكتەرى از بولعان جوق. سونداي- اق، قايدا جۇرسە دە ءوز ۇلتىنىڭ ۇلىلىعىن ايگىلەپ، نامىسىن الىپ قالۋعا تىرىسىپ باقتى. سول جەڭىستى بەلدەسۋلەرىنىڭ العاشقىسى 1978 - جىلعى ەركىن كۇرەس ءتۇرى بويىنشا ۇرىمجىدە وتكەن قىتايدىڭ مەملەكەتتىك بىرىنشىلىگى ەدى. وندا ەكىنشى ورىندى قاناعات تۇتتى. ال، ودان كەيىنگى 1979 - جىلى شۇيجۋدا، 1981 - جىل شاڭحايدا، 1982 - جىلى تايۆاندا، 1986 -جىلى لانجۋدا وتكىزىلگەن قىتايدىڭ مەملەكەتتىك باسەكەلەرىندە قاتارىنان بىرنەشە جىل بويى ميلليارتتار ەلىندە ەشبىر جان قازاقتىڭ باتىر ۇلىمەن بەلدەسىپ، شىداستىق تانىتا العان ەمەس. پالۋاننىڭ قانجىعاسىنا باس جۇلدە بايلانىپ تۇراتىن ەدى. ول 1984 - جىلى يران استاناسى تەگەراندا وتكىزىلگەن «تاكتي» اتتى حالىقارالىق دودادا وسىعان دەيىن ەشكىمگە دەس بەرمەي كەلە جاتقان كۋبانىڭ الەم تانعان اتاقتى پالۋانىن جەر يسكەتىپ، تاۋبەسىنە كەلتىرگەن. ونى سول كەزدەگى قىتاي اقپارات قۇرالدارىنىڭ جارىسا جاريالاعان بولاتىن.
سولتىكەن كوكىش ۇلى تۋرالى پوۆەست، پوەما، وچەرك، ومىرىنەن دراما دا جازىلعان ەكەن. تىپتەن، ارناۋ ولەڭدەرى دە ءوز الدىنا ءبىر توبە. سوندىقتان دا ءبىز اڭگىمە اۋانىن پالۋاننىڭ تاعى ءبىر ەرەكشە قىرى اقىندىق ونەرى جايىنا بۇرۋدى ءجون كوردىك.

الەم ەلدەرىندە، باسقا ۇلتتار دا ءبىر ادامنىڭ الىپ كۇش يەسى بولۋىمەن قاتار اقىندىعىمەن دە تانىلۋى تاڭدانىس تۋدىراتىن دۇنيە. دەسەدە قازاق ءۇشىن بۇل جاڭا قۇبىلىس ەمەس. سەبەبى، بالۋان شولاق پەن قاجىمۇقانداي سوم بىلەكتى پالۋان اتالارىمىزدىڭ، ءوز كەزىندە اقىندىق قىرىمەن دە كورىنە بىلگەنى بارشامىزعا ءمالىم. سول سياقتى سولتىكەن كوكىش ۇلى ولاردىڭ ونەرىن جالعاستىرعانداي بولدى. بەلگىلى ايتىس اقىنى قۇرمانبەك زەيتىنقازى ۇلىنىڭ سولتىكەن كوكىش ۇلىنا ارناعان ارناۋ ولەڭىندە:
ەر دەگەن دە وي، سوكە، ەر ەكەنسىڭ،
ونەرىڭنىڭ ەل كورسىن بەرەكەسىن.
بالۋان شولاق ءولدى دەپ ەستۋشى ەدىك،
ءتىر جۇرگەن رۋحى سەن ەكەنسىڭ، - دەپ جىرلاۋى دا بەكەر بولماسا كەرەك.
پالۋان جاستايىنان «بويدا قايرات، ويدا كوز، بولماعان سوڭ ايتپا ءسوز» - دەيتىن اباي عاقليالارىن ساناسىنا مىقتاپ ءسىڭىرىپ ءوستى. العاشىندا جيىن- تويدا تاپ بەرمەدە ولەڭ قۇراپ ارىپتەسىن ساستىرعان ءتۇرلى شاعىن ايتىستارىمەن كوزگە تۇسسە، كەيىن قاعاز بەتىنە قالام تەربەپ ءومىر ورنەگىن سالعان شىمىر ولەڭدەرىمەن دە قوعامنان ءوز وقىرمانىن تابا ءبىلدى. شىعارماشىلىق جولىن 1988 -جىلى «بولات قالام» اتتى العاش تۋىندىسىمەن باستاعان «پالۋان بىلەك، اقىن جۇرەك» اعامىز - بۇگىندە 500 دەن استام ولەڭنىڭ اۆتورى، شىنجاڭ اۆتونوميالى ولكەسىنىڭ جانە التاي ايماقتىق جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى. سونىمەن بىرگە، قىتاي مەملەكەتتىك سپورت كوميتەتىنىڭ «كۇرەس مايورى»، «اعا جاتتىقتىرۋشى» اتاقتارىن العان. ءبىر قاراعاندا اراسى ءبىر بىرىنەن الشاق جاتقان قوس ونەردىڭ باسىن ءبىر ارنادا بىرىكتىرگەن وعلان ۇلدىڭ ءوز تۋعان حالقىنا ارناعان سىيى باسقالاردان وزگەشە، ءارى تىم قىمبات باعالانۋعا دا ءتيىستى.
ويتكەنى جويقىن كۇش، ءور تۇلعا، مىعىم قايرات ارقاۋ بولعان، سەرپىن بەرگەن شابىتتى ولەڭدەردىڭ الار اسۋى دا بيكتەي بەرمەك.

باقىتجول كاكەش